Զատկերի Զատկածային Ամսաթիվը
Պատմությունները դիտելիս, շատերը մեզ համար կալենդարական շրջանակներում հարուստացված են։ Գիտակցված, անփոփոխ ամսաթվեր, որոնք հիշում ենք։ Բայց Զատկին Հայաստանում տարբերվում է այս հիմքից, մեր տոնական համակարգում մի փոքր հուշամագիա և գաղտնիություն մտցնելու։ Ի՞սկ ի՞նչպես է այս կրոնական ժամադրությունը չունի հաստատված տեղ կալենդարում։
Առաջին հերթին, լուսանկարի փուլերը որոշում են այն, որոնք դարերից դիտվում ու գնահատվում էին մարդկանց կողմից, բեմադրում բնության և տիեզերքի ռիթմերը։ Այս աստղագիտական փոփոխականները համարվում են, որ Զատկը կարող է մեզ զարմանացնել տարբեր ժամանակներում, որոնք տեղ գտնվում են մարտի 22-ին և ապրիլի 25-ի միջև։ Որոշող գործոնը է լուսանկարի գարնանային լի հաջորդող առաջին կիրակին։
Հայաստանում այս ավանդույթը մշակվում է մեծ խնամքով և հարգանքով։ Համարվելով որպես մարդուն տիեզերական կարգի հետ կապող կամուրջ՝ Զատիկը խորը մտորումների և երախտագիտության առիթ է: Այս տարի ապրիլի 8-ին ողջ Հայաստանը թաթախված է ուրախ տոնախմբության մթնոլորտում, որը հնչում է ի պատիվ Հարություն առածի շարականներով։
"Զատիկ" Բառի Տեսականությունը
"Զատիկ" բառը մեզ ներգրում է ձայների և նշանակությունների հետաքքելի աշխարհում, լրացնելով համադրություններ բարդության և խորությամբ։ Զատիկ, չնայած այն, որ հնչում է ինչպես հին բառարանական բառ, ունի հատուկ և խոր նշանակություն հայկական մշակույթի համար։
"Մաքրել" և "դադարեցնել" նշանակելով, այն հրաշցում է մտածել ոչ միայն մարմնական, այլ առաջին հերթին հոգևոր մաքրման գործընթացի մասին։ Հայաստանի կրոնական և մշակույթական համակարգում, այս բառը ստանում է ավելի մեծ նշանակություն։ Այստեղ դա չի պարզապես հանգարան կամ գործողություն։ Բազմաթիվ հայերի համար, Զատիկը հոգևոր ճանապարհ է, մեջտեղությունը մեղքերի խաւարից Աստծու շնորհի լոյսին։
Լիտուրգիական Համերգումներ
Երբ արևը աստիճանաբերվածությամբ է թաքնվում, Հայաստանի եկեղեցիների պատերազմներում հնչում են զանգերի ձայները, պատճառում Սուրբ Պատարագի սկիզբը։ Այս կարևոր լիտուրգիական պահին համայնքը միանում է մեկի մեջ, մասնակցում համարաւաստ ու հաւատալիքած արարողություններին։ Պատարագը շատերի համար է օրվա հաւազարկող կետը, դառնում հանդիպման, դադարեցման և հոգևոր նորուածման հաւատարիմության։
Առաջին օրը, մինչեւ արևի առաջին ճամփերը տալիս են եկեղեցիի աշտարակները, Հայաստանի շենքերը գծում են կյանքից։ Առավոտյանները դառնում են հուշականական, երբ եկեղեցիները լրացում են մոմերի լոյսով և երգերի երազմանական ումբով։ Հաւատաւորները, նստած հանդերձերում, բարձրացնում են իրենց սրտերը աղոթքում, շնորհակալությամբ և պարգեւմամբ։ Հանդիսատեղի ունեցող արարողությունները և Սուրբ Պատարագը, որոնք ղեկավարում են հավաքական հագուստներով ուղղանալիները, դառնում են տարածքը, որտեղ կարող ես նորից գտնել կապը Աստծու և մրրիքների հետ։
Հոգեւոր Պատրաստակություն
Սուրբ Պատարագի ամենակարևոր պահը՝ Եկարիստիային մասնակցելուց առաջ, հաւաւորները սկսում են խորը հոգեւոր պատրաստակություն։ Սա միայն արարողություն չէ, այլ իմաստասեր մոտեցում է Աստծուն։ Պահը, որը հավաքագրվում է համատեղության ընդունելուց առաջ, թույլ է տալիս միայն մարմնի մաքրումը, այլև հոգու մաքրումը՝ տալիս տարածք հարստանալուների եւ դիտարկումի վրա սեփական կյանքի։ Խողովրդի կարգավորումը դարձնում է հնարավոր հայտնաբերել Աստծու լույսի մէջ եւ հասնել թշնամությանը։ Երբ գալիս է համատեղության ընդունելու պահը, հաւաւորները համբերատարությամբ եւ շնորհակալությամբ ընդունում են հացը եւ գինությունը, որոնք դարձնում են նրանց համար ոչ միայն համարանիշատար ներկայացում Յիսուսի մարմինի եւ արյունի, այլև իրական կեանքի իր ներկայությամբ։
Սուրբ Ավանդականներ և Բառեր
Հայաստանում "Զատիկ"ը պարզապես մտածելակերպի պահ չէ, այլեւ ուրախ հանդիպումն է սերընդհավետյալների հետ: Այսօրվա ավանդական ողջույնը ասում է՝ "Քրիստոս յարեաւ ի մեռելոց", որին պատասխանում են՝ "Օրհնյալ է յարութիւնն Քրիստոսի":
Սեղանը Լիարժեք Սիմվոլներով
Երբ դիտում եք հայկական Զատիկյան սեղանը, դուք կտեսնեք շատ սիմվոլներ։ Կաթը, կամ "իխթիս", հիշում է մեզ Յիսուսի Քրիստոսին՝ Աշխարհի Փրկչին։ Ծովախնձուը՝ նրա թափառ թքարով ու կյանք տարածող մեջնաբառով, սիմվոլում է յարությունը եւ վերածնունդը։ Կարմիրն է՝ Յիսուսի արյունը, որը հանել է մեզ համար։
Կորստեղների Յիշատակը
Զատիկի ուրախ տօներից անգամ՝ հայերը չեն մոռացում նրանց, որոնք արդեն հեռացել են։ Ամեն հիմնական տօնից հետո կա պահ՝ հիշելու համար մահացելներին։ Չնայած Հարության ժամանակակից գերեզմաները չեն խրատվում, կա հատուկ ուղղակիում համերգում՝ պատվիրատելու նրանց, որոնք արդեն մեզ լքել են։
Նոր Խաչատուրյան
31.04.2018
Այս տեքստը խորը արտացոլում է Հայաստանում Զատիկի նշանակությունը և հոգեվանությունը: Այն ցույց է տալիս, թե ի՞՞նչպես է այս հին տոնը ապրում և կարևոր է հայկական մշակույթում, ներկայացնելով նաև համարյա ֆիզիկական և հոգեկան մաքրումի գործընթացը: